هشتم مه سال 1902 میلادی، روزی شوم در تاریخ جزیره مارتینیک و علم آتشفشان‌شناسی به شمار می‌رود. در این روز، شهر زیبای سن پیر (Saint-Pierre)، که به دلیل معماری چشم‌نواز و رونق تجاری‌اش به "پاریس کوچک آنتیل" شهرت یافته بود، در اثر فوران ناگهانی و مهیب آتشفشان کوه پله (Montagne Pelée) به تلی از خاکستر و ویرانه تبدیل شد. این فاجعه انسانی، که منجر به مرگ حدود 30,000 نفر از ساکنان شهر گردید، نه تنها یک تراژدی غم‌انگیز برای مردم مارتینیک بود، بلکه درسی عبرت‌آموز برای دانشمندان و مسئولان در زمینه پیش‌بینی و مدیریت خطرات آتشفشانی به شمار می‌رود.
8 می ویران شدن شهر”سن پیر” فرانسه بر اثر آتشفشان
هشتم مه سال 1902 میلادی، روزی شوم در تاریخ جزیره مارتینیک و علم آتشفشان‌شناسی به شمار می‌رود. در این روز، شهر زیبای سن پیر (Saint-Pierre)، که به دلیل معماری چشم‌نواز و رونق تجاری‌اش به “پاریس کوچک آنتیل” شهرت یافته بود، در اثر فوران ناگهانی و مهیب آتشفشان کوه پله (Montagne Pelée) به تلی از خاکستر و ویرانه تبدیل شد. این فاجعه انسانی، که منجر به مرگ حدود 30,000 نفر از ساکنان شهر گردید، نه تنها یک تراژدی غم‌انگیز برای مردم مارتینیک بود، بلکه درسی عبرت‌آموز برای دانشمندان و مسئولان در زمینه پیش‌بینی و مدیریت خطرات آتشفشانی به شمار می‌رود.
سن پیر، در آستانه فاجعه:
در اوایل قرن بیستم، سن پیر قلب تپنده جزیره مارتینیک بود. این شهر بندری پرجنب‌وجوش، مرکز تجاری و فرهنگی جزیره محسوب می‌شد و با خیابان‌های سنگفرش، ساختمان‌های رنگارنگ به سبک استعماری فرانسه و منظره زیبای خلیج، گردشگران و بازرگانان بسیاری را به خود جذب می‌کرد. زندگی در سن پیر با ریتمی آرام و دلنشین جریان داشت و کمتر کسی تصور می‌کرد که سایه شوم یک فاجعه طبیعی بر فراز این شهر در حال گسترش است.
نشانه‌های هشداردهنده و غفلت از خطر:
فعالیت‌های آتشفشانی کوه پله از چند هفته قبل از فاجعه آغاز شده بود. خروج بخار و گاز از دهانه آتشفشان، بارش خاکستر سبک بر شهر و مناطق اطراف، و وقوع زمین‌لرزه‌های کوچک، همگی نشانه‌هایی از بیدار شدن غول خفته بودند. با این حال، این هشدارها به طور جدی گرفته نشدند. مقامات محلی، تحت تأثیر فشارهای سیاسی و اقتصادی و به منظور جلوگیری از ایجاد وحشت و اخلال در انتخابات پیش رو، سعی در کم‌اهمیت جلوه دادن خطرات احتمالی داشتند. حتی یک کمیسیون علمی نیز که برای بررسی وضعیت آتشفشان تشکیل شده بود، نتوانست ارزیابی دقیقی از میزان خطر ارائه دهد و به مردم اطمینان کاذب بخشید.
لحظه موعود: فوران مرگبار:
در صبح روز 8 مه 1902، حدود ساعت 8:02 به وقت محلی، کوه پله با قدرتی هولناک فوران کرد. این فوران با انفجاری عظیم همراه بود که ستونی از دود و خاکستر داغ را تا ارتفاع هزاران متر به آسمان فرستاد. اما مرگبارترین پدیده این فوران، جریان‌های آذرآواری (pyroclastic flows) بودند. این جریان‌ها، ترکیبی از گازهای بسیار داغ (با دمای صدها درجه سانتیگراد) و ذرات جامد آتشفشانی (مانند خاکستر، سنگریزه و قطعات بزرگتر سنگ) هستند که با سرعت سرسام‌آوری (گاهی تا صدها کیلومتر در ساعت) از دامنه آتشفشان به پایین سرازیر می‌شوند.
جریان‌های آذرآواری کوه پله در عرض چند دقیقه به شهر سن پیر رسیدند و هر آنچه را که در مسیرشان بود، نابود کردند. حرارت فوق‌العاده بالای این جریان‌ها باعث سوختن و متلاشی شدن ساختمان‌ها شد و فشار ناشی از آن، سازه‌های مستحکم را نیز در هم کوبید. بیشتر ساکنان شهر که در خانه‌های خود یا در حال رفت و آمد در خیابان‌ها بودند، به طور ناگهانی در کام مرگ فرو رفتند.
پیامدهای فاجعه و درس‌های آموخته شده:
فاجعه سن پیر یکی از مرگبارترین فوران‌های آتشفشانی ثبت شده در تاریخ است. از حدود 30,000 نفر جمعیت شهر، تنها تعداد انگشت‌شماری جان سالم به در بردند که بیشتر آن‌ها در حاشیه شهر یا در مکان‌های نسبتاً محافظت‌شده قرار داشتند. چهره شهر پس از فوران به یک منظره آخرالزمانی تبدیل شده بود؛ ساختمان‌ها ویران، خیابان‌ها پوشیده از خاکستر و اجساد قربانیان در همه جا پراکنده بودند.
این فاجعه تکان‌دهنده، درس‌های مهمی را برای جامعه علمی و مسئولان در زمینه مدیریت خطرات آتشفشانی به همراه داشت:
- اهمیت پایش دقیق و مستمر فعالیت‌های آتشفشانی: این فاجعه نشان داد که نادیده گرفتن نشانه‌های اولیه فعالیت آتشفشانی می‌تواند عواقب بسیار وخیمی داشته باشد. امروزه، دانشمندان با استفاده از ابزارهای پیشرفته‌ای مانند لرزه‌نگارها، دستگاه‌های سنجش گاز و سیستم‌های GPS، فعالیت‌های آتشفشانی را به طور مداوم پایش می‌کنند تا بتوانند فوران‌ها را با دقت بیشتری پیش‌بینی کنند.
- ضرورت توجه جدی به هشدارهای آتشفشانی و تخلیه مناطق پرخطر: سهل‌انگاری مقامات محلی در توجه به هشدارهای اولیه و عدم تخلیه به موقع شهر سن پیر، عامل اصلی افزایش تلفات انسانی در این فاجعه بود. امروزه، پروتکل‌های سختگیرانه‌ای برای تخلیه مناطق پرخطر در صورت افزایش فعالیت‌های آتشفشانی وجود دارد.
- نقش آموزش و آگاهی‌رسانی به مردم: آگاهی مردم از خطرات آتشفشانی و نحوه واکنش در شرایط اضطراری، می‌تواند به کاهش تلفات انسانی کمک کند. برنامه‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی عمومی در مناطق آتشفشانی فعال، از اهمیت بسزایی برخوردارند.
- لزوم ارزیابی دقیق خطرات آتشفشانی: هر آتشفشان ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارد و نوع و شدت فوران‌های آن می‌تواند متفاوت باشد. ارزیابی دقیق خطرات احتمالی هر آتشفشان، از جمله احتمال وقوع جریان‌های آذرآواری، پرتاب سنگ‌های آتشفشانی و انتشار گازهای سمی، برای برنامه‌ریزی اقدامات پیشگیرانه ضروری است.
یادبودی برای قربانیان و هشداری برای آینده:
ویرانی شهر سن پیر در سال 1902، یک تراژدی فراموش‌نشدنی در تاریخ مارتینیک و علم آتشفشان‌شناسی است. بقایای این شهر ویران شده امروزه به عنوان یک یادبود برای قربانیان آن فاجعه تلخ و همچنین به عنوان یک هشدار برای آمادگی در برابر خطرات طبیعی به شمار می‌رود. درس‌های آموخته شده از این رویداد، همچنان راهنمای تلاش‌های دانشمندان و مسئولان در سراسر جهان برای کاهش آسیب‌پذیری جوامع در برابر فوران‌های آتشفشانی است تا دیگر هیچ‌گاه شاهد چنین فاجعه‌ای نباشیم.
