هشتم مه سال 1794 میلادی (19 اردیبهشت 1173 خورشیدی)، روزی سیاه در تاریخ علم و عدالت به شمار می‌رود. در این روز، آنتوان لوران دو لاوازیه (Antoine-Laurent de Lavoisier)، شیمیدان برجسته فرانسوی که به حق پدر علم شیمی مدرن لقب گرفته است، در اوج دوران وحشت انقلاب کبیر فرانسه، به اتهام واهی خیانت به ملت، با گیوتین گردن زده شد. این رویداد غم‌انگیز، نه تنها فقدانی جبران‌ناپذیر برای جامعه علمی بود، بلکه نمایانگر بی‌رحمی و افراط‌گرایی کورکورانه یک انقلاب در حال دگرگونی بود که حتی درخشان‌ترین اذهان را نیز در کام خود فرو می‌برد.
8 می اعدام “آنتوان لاوازیه” دانشمند فرانسوی در جریان انقلاب کبیر فرانسه (1794م)
هشتم مه سال 1794 میلادی (19 اردیبهشت 1173 خورشیدی)، روزی سیاه در تاریخ علم و عدالت به شمار می‌رود. در این روز، آنتوان لوران دو لاوازیه (Antoine-Laurent de Lavoisier)، شیمیدان برجسته فرانسوی که به حق پدر علم شیمی مدرن لقب گرفته است، در اوج دوران وحشت انقلاب کبیر فرانسه، به اتهام واهی خیانت به ملت، با گیوتین گردن زده شد. این رویداد غم‌انگیز، نه تنها فقدانی جبران‌ناپذیر برای جامعه علمی بود، بلکه نمایانگر بی‌رحمی و افراط‌گرایی کورکورانه یک انقلاب در حال دگرگونی بود که حتی درخشان‌ترین اذهان را نیز در کام خود فرو می‌برد.
لاوازیه، بنیان‌گذار شیمی مدرن:
آنتوان لاوازیه، متولد 1743 میلادی در پاریس، از همان جوانی نبوغ و کنجکاوی extraordinary در زمینه‌های مختلف علمی از خود نشان داد. او که تحصیلات حقوقی داشت، علاقه وافری به علوم طبیعی، به ویژه شیمی پیدا کرد و با انجام آزمایش‌های دقیق و روشمند، انقلابی در این علم به پا کرد. دستاوردهای علمی لاوازیه بی‌شمار و بنیادین هستند:
- قانون بقای جرم: شاید مهم‌ترین دستاورد او، اثبات قانون بقای جرم بود که بیان می‌دارد در یک واکنش شیمیایی، جرم کل مواد واکنش‌دهنده با جرم کل مواد تولیدشده برابر است. این قانون، اساس محاسبات کمی در شیمی را بنا نهاد.
- نقش اکسیژن در احتراق و تنفس: لاوازیه با آزمایش‌های دقیق نشان داد که احتراق یک واکنش شیمیایی با اکسیژن است و همچنین نقش اکسیژن در فرآیند تنفس موجودات زنده را تبیین کرد. او نظریه فلوژیستون، که تا آن زمان در شیمی رایج بود، را رد کرد.
- اصلاح نام‌گذاری شیمیایی: لاوازیه به همراه دیگر شیمیدانان فرانسوی، سیستم جدیدی برای نام‌گذاری عناصر و ترکیبات شیمیایی ابداع کرد که بر اساس ترکیب شیمیایی آن‌ها استوار بود و به انسجام و وضوح این علم کمک شایانی نمود.
- مطالعات در زمینه ترموشیمی: لاوازیه در زمینه گرما و تغییرات آن در واکنش‌های شیمیایی نیز تحقیقات ارزشمندی انجام داد و به پایه‌گذاری علم ترموشیمی کمک کرد.
روش علمی دقیق، تأکید بر اندازه‌گیری‌های کمی و نگرش انتقادی به نظریه‌های پیشین، از ویژگی‌های برجسته کار لاوازیه بود که او را به چهره‌ای بی‌بدیل در تاریخ علم شیمی تبدیل کرد.
انقلاب و سایه سنگین اتهام:
با وقوع انقلاب کبیر فرانسه در سال 1789، زندگی بسیاری از افراد، از جمله دانشمندان و روشنفکران، دستخوش تغییرات عمیق شد. لاوازیه که پیش از انقلاب به دلیل موقعیت اجتماعی و فعالیت‌هایش در “فرمانداری کل مالیات” (Ferme Générale)، نهادی مسئول جمع‌آوری مالیات برای رژیم سلطنتی، مورد انتقاد برخی انقلابیون قرار داشت، پس از سرنگونی نظام سلطنتی با اتهامات جدی‌تری روبرو شد.
فعالیت لاوازیه در فرمانداری کل مالیات، اگرچه با هدف اصلاح نظام مالیاتی و افزایش کارایی آن صورت می‌گرفت، اما از نظر انقلابیون نمادی از همکاری با رژیم فاسد و ستمگر گذشته تلقی می‌شد. او همچنین به دلیل ارتباطاتش با اشراف و افراد صاحب نفوذ در دوران پیش از انقلاب، مورد سوءظن قرار گرفت.
در دوران وحشت، که دادگاه‌های انقلابی با سرعت و بی‌رحمی به محاکمه و اعدام مخالفان و مظنونین می‌پرداختند، لاوازیه نیز از این موج بی‌امان در امان نماند. او به همراه دیگر اعضای سابق فرمانداری کل مالیات دستگیر و به خیانت به ملت متهم شد.
محاکمه‌ای ناعادلانه و حکم مرگ:
محاکمه لاوازیه و دیگر متهمان در دادگاه انقلابی به ریاست ژان باتیست کوفینال (Jean-Baptiste Coffinhal) برگزار شد. این دادگاه‌ها اغلب نمایشی و فاقد رعایت اصول دادرسی عادلانه بودند. اتهامات علیه لاوازیه مبهم و بر پایه سوءظن و دشمنی‌های سیاسی استوار بود. دستاوردهای علمی و خدمات ارزشمند او به کشور هیچ توجهی نشد.
وقتی یکی از حاضران در دادگاه از قاضی خواست تا به دلیل خدمات علمی بی‌نظیر لاوازیه، در حکم او تجدید نظر کند، کوفینال با جمله‌ای مشهور و بی‌رحمانه پاسخ داد: “جمهوری به دانشمندان نیازی ندارد.” (La République n’a pas besoin de savants.) این جمله، عمق بی‌اعتنایی و حتی دشمنی برخی از افراطیون انقلاب با علم و عقلانیت را نشان می‌دهد.
در نهایت، در روز 8 مه 1794، آنتوان لاوازیه به همراه 27 نفر دیگر از اعضای سابق فرمانداری کل مالیات به اعدام با گیوتین محکوم شدند. این حکم ناعادلانه، شوک و انزجار بسیاری از دانشمندان و روشنفکران سراسر اروپا را برانگیخت.
فقدانی جبران‌ناپذیر و میراث ماندگار:
اعدام آنتوان لاوازیه، ضایعه‌ای بزرگ برای علم شیمی و جامعه بشری بود. با از دست دادن او، یکی از بزرگترین و مؤثرترین ذهن‌های علمی زمانه خاموش شد. همانطور که ریاضیدان و ستاره‌شناس مشهور، ژوزف لویی لاگرانژ (Joseph-Louis Lagrange) پس از اعدام لاوازیه گفت: “تنها یک لحظه طول کشید تا آن سر را بزنند، اما صد سال زمان لازم است تا سری مشابه آن در فرانسه به وجود آید.”
با وجود این پایان تلخ و ناعادلانه، میراث علمی لاوازیه همچنان زنده و پابرجاست. او با بنیان نهادن شیمی مدرن، راه را برای پیشرفت‌های علمی بی‌شماری در این حوزه هموار کرد. اصول و روش‌های او همچنان در تحقیقات شیمیایی مورد استفاده قرار می‌گیرند و نام او به عنوان یکی از بزرگترین دانشمندان تاریخ بر تارک علم می‌درخشد.
اعدام آنتوان لاوازیه، یادآور خطرات افراط‌گرایی و بی‌توجهی به ارزش عقل و دانش در دوران‌های پرآشوب است. این تراژدی نشان می‌دهد که حتی در جریان انقلاب‌ها و تغییرات بزرگ اجتماعی، حفظ احترام به علم و اندیشه و رعایت اصول عدالت، از اهمیت بنیادینی برخوردار است. یاد و خاطره این دانشمند بزرگ و قربانی بی‌گناه، همواره گرامی باد.
