29 آوریل سال 1682 میلادی، نقطه عطفی در تاریخ روسیه به شمار می‌رود. در این روز، ایوان پنجم و برادر ناتنی‌اش، پتر الکسی‌یویچ که بعدها به پتر کبیر شهرت یافت، به طور مشترک به عنوان تزار روسیه تاجگذاری کردند. اگرچه در سال‌های نخست، سلطنت تحت نایب‌السلطنگی سوفیا الکسی‌یونا، خواهر بزرگتر آن‌ها، اداره می‌شد، اما همین آغاز، سرآغاز تحولات شگرفی بود که چهره‌ی روسیه را برای همیشه دگرگون ساخت و پتر کبیر را به یکی از برجسته‌ترین و تاثیرگذارترین حکمرانان تاریخ این کشور بدل کرد.
29 آوریل، سالروز آغاز سلطنت پتر کبیر: معمار روسیه‌ی نوین
29 آوریل سال 1682 میلادی، نقطه عطفی در تاریخ روسیه به شمار می‌رود. در این روز، ایوان پنجم و برادر ناتنی‌اش، پتر الکسی‌یویچ که بعدها به پتر کبیر شهرت یافت، به طور مشترک به عنوان تزار روسیه تاجگذاری کردند. اگرچه در سال‌های نخست، سلطنت تحت نایب‌السلطنگی سوفیا الکسی‌یونا، خواهر بزرگتر آن‌ها، اداره می‌شد، اما همین آغاز، سرآغاز تحولات شگرفی بود که چهره‌ی روسیه را برای همیشه دگرگون ساخت و پتر کبیر را به یکی از برجسته‌ترین و تاثیرگذارترین حکمرانان تاریخ این کشور بدل کرد.
زمینه تاریخی و به قدرت رسیدن پتر:
در اواسط قرن هفدهم، روسیه همچنان کشوری نسبتاً منزوی و با ساختارهای اجتماعی و اقتصادی قرون وسطایی بود. دربار روسیه درگیر کشمکش‌های داخلی و نفوذ اشراف و کلیسا بود. به دنبال مرگ تزار فئودور سوم بدون وارث، بحرانی در جانشینی به وجود آمد. در نهایت، با توافقی پیچیده، دو برادر ناتنی، ایوان که از نظر جسمی و ذهنی ضعیف بود و پتر جوان و پرانرژی، به طور مشترک به سلطنت رسیدند. این دوره سلطنت دوگانه، اگرچه در ابتدا تحت سایه نایب‌السلطنتی سوفیا قرار داشت، اما زمینه‌ای را برای ظهور پتر به عنوان یک رهبر قدرتمند و visionnaire فراهم کرد.
شخصیت و انگیزه‌های پتر کبیر:
پتر از همان دوران جوانی، شخصیتی کنجکاو، پرشور و علاقه‌مند به علوم و فنون غربی داشت. سفرهای او به محله‌های خارجی‌نشین در مسکو و آشنایی با متخصصان و صنعتگران اروپایی، دیدگاه او را به جهان باز کرد و او را به ضرورت نوسازی و مدرن‌سازی روسیه متقاعد ساخت. پتر به خوبی دریافته بود که روسیه برای رقابت با قدرت‌های اروپایی، نیازمند اصلاحات اساسی در زمینه‌های نظامی، اداری، اقتصادی و فرهنگی است. این باور راسخ، محرک اصلی اقدامات و اصلاحات گسترده او در طول دوران سلطنتش بود.
اصلاحات گسترده پتر کبیر:
دوران سلطنت پتر کبیر، عصر تحولات بنیادین در روسیه بود. او با قاطعیت و اراده‌ای مثال‌زدنی، دست به اصلاحاتی زد که ساختار سنتی جامعه روسیه را دگرگون کرد و این کشور را به یک قدرت اروپایی تبدیل نمود. مهم‌ترین اصلاحات پتر کبیر عبارتند از:
- اصلاحات نظامی: ایجاد ارتش منظم و مدرن بر اساس الگوهای غربی، تاسیس نیروی دریایی قدرتمند، و آموزش افسران روسی در کشورهای اروپایی. پیروزی‌های نظامی روسیه در زمان پتر، به ویژه در جنگ بزرگ شمالی علیه سوئد، موقعیت روسیه را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای و اروپایی تثبیت کرد.
- اصلاحات اداری: ایجاد نظام اداری متمرکز و کارآمد، تاسیس سنا به عنوان نهاد عالی حکومتی، و تقسیم کشور به استان‌های جدید. این اصلاحات، قدرت اشراف سنتی را محدود کرد و زمینه را برای اداره‌ی منظم‌تر کشور فراهم ساخت.
- اصلاحات اقتصادی: تشویق صنایع داخلی، توسعه تجارت، ایجاد کارخانه‌ها و معادن جدید، و دعوت از متخصصان خارجی برای انتقال دانش و فناوری به روسیه. این اقدامات، پایه‌های اقتصاد مدرن در روسیه را بنا نهاد.
- اصلاحات فرهنگی و اجتماعی: ترویج آموزش و علوم جدید، تاسیس آکادمی علوم، چاپ کتاب‌های غیرمذهبی، تغییر تقویم روسی به تقویم میلادی، و حتی تغییر در پوشش و آداب و رسوم درباریان بر اساس الگوهای غربی. هدف پتر از این اصلاحات، گشودن درهای روسیه به سوی فرهنگ و تمدن اروپایی بود.
- بنیانگذاری سن پترزبورگ: احداث شهر جدید سن پترزبورگ در ساحل دریای بالتیک و انتقال پایتخت از مسکو به این شهر، نمادی از رویکرد جدید پتر به سوی غرب و اهمیت دسترسی به آب‌های آزاد بود. سن پترزبورگ به سرعت به یک مرکز فرهنگی، علمی و تجاری مهم تبدیل شد.
تاثیرات و میراث پتر کبیر:
اصلاحات پتر کبیر، تاثیرات عمیق و ماندگاری بر تاریخ روسیه بر جای گذاشت. او با تلاش‌های خستگی‌ناپذیر خود، روسیه را از یک کشور عقب‌مانده به یک قدرت مهم اروپایی تبدیل کرد. او پایه‌های ارتش و نیروی دریایی مدرن روسیه را بنا نهاد، نظام اداری را اصلاح کرد، اقتصاد را رونق بخشید و فرهنگ و آموزش را ترویج نمود. میراث پتر کبیر، همچنان در ساختار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی روسیه امروزی قابل مشاهده است. او به عنوان یک رهبر مقتدر، اصلاح‌گر و بنیانگذار روسیه‌ی نوین در حافظه تاریخی این کشور جایگاه ویژه‌ای دارد.
با این حال، اصلاحات پتر کبیر بدون هزینه نیز نبود. تحمیل تغییرات سریع و گاه خشونت‌آمیز، نارضایتی‌هایی را در میان برخی اقشار جامعه برانگیخت. همچنین، تمرکز بیش از حد بر الگوهای غربی، انتقاداتی را در خصوص از دست رفتن برخی از جنبه‌های سنتی فرهنگ روسی به همراه داشت. با این وجود، دستاوردهای پتر کبیر در مدرن‌سازی روسیه و ارتقای جایگاه بین‌المللی آن، انکارناپذیر است و آغاز سلطنت او در 29 آوریل 1682، سرآغاز عصری نوین در تاریخ این کشور پهناور بود.
