روز جهانی توبا، که در اولین جمعه ماه می جشن گرفته می‌شود، فرصتی برای قدردانی از این ساز بادی برنجی قدرتمند و نقش آن در موسیقی است. در سال 2025، این روز مصادف با 2 می شده است.
روز جهانی توبا، که در اولین جمعه ماه می جشن گرفته می‌شود، فرصتی برای قدردانی از این ساز بادی برنجی قدرتمند و نقش آن در موسیقی است. در سال 2025، این روز مصادف با 2 می شده است.
تاریخچه مختصر توبا
توبا ساز نسبتاً جدیدی در دنیای موسیقی کلاسیک محسوب می‌شود. در اوایل قرن نوزدهم، رهبران ارکسترها به دنبال سازی بادی برنجی با صدایی بم‌تر برای تکمیل بخش‌های پایین ارکستر بودند. سازهایی مانند اُفیکِلید (ophicleide) وجود داشتند، اما فاقد انعطاف‌پذیری و حجم صدای مورد نظر بودند.
در سال 1835، یوهان گوتفرید موریتز، سازنده ساز، و ویلهایم وایپراخت، رهبر ارکستر، در آلمان اولین توبای باس سوپاپ‌دار را به ثبت رساندند. این ساز به دلیل استفاده از نوع جدیدی از سوپاپ‌های پیستونی کوتاه به نام “پمپ برلینی” با اُفیکِلیدهای کلیددار تفاوت اساسی داشت.
با گذشت زمان، توبا دستخوش تغییرات و پیشرفت‌هایی شد و انواع مختلفی از آن با اندازه‌ها و زیرایی‌های متفاوت ساخته شد. ورود توبا به ارکستر سمفونیک تحولی بزرگ ایجاد کرد و آهنگسازان به سرعت پتانسیل‌های صدایی منحصر به فرد آن را کشف کردند.
ساختار و انواع توبا
توبا معمولاً از جنس برنج ساخته می‌شود و از یک لوله مخروطی شکل با دهانی فنجانی، تعدادی سوپاپ (معمولاً 3 تا 6 عدد) و یک دهانه ناقوسی بزرگ تشکیل شده است. ارتعاش هوا توسط لب‌های نوازنده در دهانی ایجاد می‌شود و با فشردن سوپاپ‌ها، طول لوله تغییر کرده و نت‌های مختلف تولید می‌شوند.
انواع اصلی توبا عبارتند از:
- توبای باس (Bass Tuba): رایج‌ترین نوع توبا که معمولاً در زیرایی فا (F) یا می بمل (E♭) کوک می‌شود.
- توبای کنترباس (Contrabass Tuba): بزرگترین و بم‌ترین عضو خانواده توبا که معمولاً در زیرایی سی بمل (B♭) یا دو (C) کوک می‌شود. به آن هیلیکون (Helicon) نیز گفته می‌شود و در برخی ارکسترهای نظامی به صورت دور گردن آویخته می‌شود.
- یوفونیوم (Euphonium) یا توبای تنور (Tenor Tuba): سازی با صدایی ملایم‌تر و مخروطی‌تر نسبت به توبای باس که اغلب در ارکسترهای بادی نقش مهمی ایفا می‌کند و صدایی شبیه به ویولنسل در ارکستر سمفونیک دارد.
نقش توبا در موسیقی
توبا در انواع مختلف موسیقی نقش‌های متنوعی ایفا می‌کند:
- ارکستر سمفونیک: توبا معمولاً به عنوان بم‌ترین ساز بادی برنجی، پایه هارمونیک ارکستر را تقویت می‌کند و صدایی قدرتمند و غنی به آن می‌بخشد. آهنگسازانی مانند هکتور برلیوز در “سمفونی فانتاستیک” نقش مهمی به توبا داده‌اند.
- ارکستر بادی: توبا و به ویژه یوفونیوم نقش برجسته‌ای در ارکسترهای بادی دارند و اغلب ملودی‌ها و هارمونی‌های مهمی را اجرا می‌کنند.
- موسیقی جز: در سبک‌های اولیه جز، توبا گاهی اوقات به عنوان ساز باس استفاده می‌شد. امروزه نیز در برخی گروه‌های جز سنتی و دیکسیلند حضور دارد.
- موسیقی نظامی: انواع مختلف توبا در گروه‌های مارش و ارکسترهای نظامی کاربرد فراوانی دارند.
- تکنوازی: اگرچه توبا بیشتر به عنوان ساز گروهی شناخته می‌شود، اما قطعات تکنوازی متعددی نیز برای آن نوشته شده است که قابلیت‌های صدایی و تکنیکی آن را به نمایش می‌گذارند.
نحوه نواختن توبا
نواختن توبا نیازمند تنفس قوی و کنترل دقیق لب‌ها (آمبوشور) است. نوازنده با دمیدن هوا از طریق دهانی و ارتعاش لب‌ها صدا تولید می‌کند. با فشردن سوپاپ‌ها، مسیر عبور هوا تغییر کرده و طول لوله موثر ساز کوتاه یا بلند می‌شود که در نتیجه آن، زیرایی صدا تغییر می‌کند. یادگیری توبا نیازمند تمرین و ممارست فراوان است تا نوازنده بتواند کنترل کاملی بر صدا، زیرایی و لحن ساز داشته باشد.
روز جهانی توبا
روز جهانی توبا فرصتی است برای نوازندگان، علاقه‌مندان و دوستداران این ساز تا گرد هم آیند و به اجرای موسیقی، برگزاری کنسرت‌ها و کارگاه‌های آموزشی بپردازند. این روز همچنین به معرفی توبا به عموم مردم و قدردانی از نقش آن در تاریخ موسیقی کمک می‌کند.
در این روز، می‌توانید با گوش دادن به قطعات موسیقی که در آن از توبا به زیبایی استفاده شده است، یا تماشای اجرای نوازندگان توبا، این ساز قدرتمند و با شکوه را بیشتر بشناسید و از صدای منحصر به فرد آن لذت ببرید.
