روز جهانی آگاهی از بیماری اسکوربوت، که در 2 می 2025 گرامی داشته می‌شود، فرصتی برای افزایش آگاهی عمومی در مورد این بیماری ناشی از کمبود ویتامین C، تاریخچه آن، علائم، پیشگیری و درمان است. اگرچه اسکوربوت در دنیای مدرن کمتر شایع است، اما همچنان در معرض خطر قرار گرفتن برخی گروه‌های جمعیتی وجود دارد و درک آن برای سلامت عمومی اهمیت دارد.
روز جهانی آگاهی از بیماری اسکوربوت، که در 2 می 2025 گرامی داشته می‌شود، فرصتی برای افزایش آگاهی عمومی در مورد این بیماری ناشی از کمبود ویتامین C، تاریخچه آن، علائم، پیشگیری و درمان است. اگرچه اسکوربوت در دنیای مدرن کمتر شایع است، اما همچنان در معرض خطر قرار گرفتن برخی گروه‌های جمعیتی وجود دارد و درک آن برای سلامت عمومی اهمیت دارد.
اسکوربوت چیست؟
اسکوربوت بیماری است که در اثر کمبود شدید و طولانی مدت ویتامین C (اسید آسکوربیک) در بدن ایجاد می‌شود. ویتامین C یک ماده مغذی ضروری است که بدن قادر به تولید آن نیست و باید از طریق رژیم غذایی دریافت شود. این ویتامین نقش حیاتی در بسیاری از عملکردهای بدن از جمله تولید کلاژن، جذب آهن، عملکرد سیستم ایمنی و محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب دارد.
کلاژن یک پروتئین ساختاری مهم است که در بافت‌های همبند مانند پوست، لثه‌ها، استخوان‌ها، رگ‌های خونی و غضروف یافت می‌شود. کمبود ویتامین C منجر به اختلال در سنتز کلاژن می‌شود که علائم مختلف اسکوربوت را به دنبال دارد.
تاریخچه اسکوربوت
اسکوربوت یک بیماری باستانی است که در طول تاریخ، به ویژه در میان دریانوردان در سفرهای طولانی دریایی که دسترسی محدودی به میوه‌ها و سبزیجات تازه داشتند، بسیار شایع بوده است. این بیماری دریانوردان را ناتوان و اغلب منجر به مرگ آنها می‌شد.
یکی از مشهورترین نمونه‌های تاریخی اسکوربوت، شیوع گسترده آن در میان ملوانان واسکو دا گاما در اواخر قرن پانزدهم بود که در سفر دریایی خود به هند، تعداد زیادی از خدمه خود را به دلیل این بیماری از دست داد.
در قرن هجدهم، جیمز لیند، پزشک نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا، آزمایش‌های مهمی را انجام داد که نشان داد مصرف مرکبات می‌تواند از اسکوربوت جلوگیری کند. با این حال، سال‌ها طول کشید تا این یافته به طور گسترده در نیروی دریایی بریتانیا پذیرفته شود و در نهایت، ملوانان بریتانیایی به دلیل حمل لیمو به “لیمویی‌ها” (limeys) معروف شدند.
در اوایل قرن بیستم، آلبرت سنت-گیورگی، دانشمند مجارستانی، ویتامین C را جدا و ساختار شیمیایی آن را تعیین کرد و به دلیل این کشف در سال 1937 جایزه نوبل فیزیولوژی یا پزشکی را دریافت کرد.
علائم اسکوربوت
علائم اسکوربوت معمولاً پس از چند هفته یا چند ماه کمبود ویتامین C ظاهر می‌شوند و می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- خستگی و ضعف: یکی از اولین و شایع‌ترین علائم اسکوربوت احساس خستگی و ضعف عمومی است.
- درد مفاصل و عضلات: افراد مبتلا ممکن است از درد در مفاصل و عضلات خود شکایت کنند.
- کبودی آسان: به دلیل ضعف در رگ‌های خونی، پوست به راحتی کبود می‌شود.
- خونریزی لثه: لثه‌ها متورم، ملتهب و مستعد خونریزی می‌شوند، به خصوص هنگام مسواک زدن.
- شل شدن و از دست دادن دندان‌ها: در موارد پیشرفته، کمبود کلاژن می‌تواند منجر به شل شدن و افتادن دندان‌ها شود.
- تاخیر در بهبود زخم‌ها: زخم‌ها دیرتر بهبود می‌یابند و احتمال عفونت افزایش می‌یابد.
- کم‌خونی: کمبود ویتامین C می‌تواند منجر به کم‌خونی شود.
- تغییرات پوستی: پوست ممکن است خشک، زبر و دارای لکه‌های کوچک خونریزی زیر جلدی (پتشی) شود.
- درد استخوان: درد در استخوان‌ها نیز ممکن است رخ دهد.
- افسردگی و تحریک‌پذیری: تغییرات خلقی مانند افسردگی و تحریک‌پذیری نیز گزارش شده است.
در نوزادان و کودکان، علائم اسکوربوت می‌تواند شامل تحریک‌پذیری، عدم تمایل به حرکت، درد هنگام لمس، و خونریزی زیر پریوست استخوان‌ها باشد.
علل و عوامل خطر اسکوربوت
علت اصلی اسکوربوت کمبود طولانی مدت ویتامین C در رژیم غذایی است. عوامل خطر افزایش احتمال ابتلا به اسکوربوت عبارتند از:
- رژیم غذایی محدود: افرادی که رژیم غذایی بسیار محدودی دارند و میوه‌ها و سبزیجات تازه مصرف نمی‌کنند، در معرض خطر هستند.
- سوء تغذیه: سوء تغذیه ناشی از فقر، بیماری‌های روانی یا اعتیاد به الکل می‌تواند منجر به کمبود ویتامین C شود.
- بیماری‌های گوارشی: برخی بیماری‌های گوارشی که باعث اختلال در جذب مواد مغذی می‌شوند، می‌توانند خطر ابتلا به اسکوربوت را افزایش دهند.
- افراد مسن: افراد مسن، به ویژه آنهایی که تنها زندگی می‌کنند و رژیم غذایی مناسبی ندارند، آسیب‌پذیرتر هستند.
- نوزادانی که با شیر گاو تغذیه می‌شوند: شیر گاو حاوی مقدار کمی ویتامین C است و نوزادانی که فقط با شیر گاو تغذیه می‌شوند، در معرض خطر قرار دارند.
- برخی شرایط پزشکی: برخی شرایط پزشکی مزمن و درمان‌های پزشکی می‌توانند بر سطح ویتامین C بدن تأثیر بگذارند.
پیشگیری و درمان اسکوربوت
پیشگیری از اسکوربوت بسیار ساده است و با مصرف کافی ویتامین C از طریق رژیم غذایی امکان‌پذیر است. منابع خوب ویتامین C عبارتند از:
- مرکبات: پرتقال، لیمو، گریپ فروت، نارنگی
- توت‌ها: توت فرنگی، تمشک، بلوبری
- سبزیجات: فلفل دلمه‌ای (به خصوص قرمز و زرد)، بروکلی، کلم بروکسل، اسفناج، کلم پیچ
- گوجه فرنگی و آب گوجه فرنگی
- سیب زمینی (به خصوص با پوست)
مصرف روزانه توصیه شده ویتامین C برای بزرگسالان حدود 75-90 میلی‌گرم است.
درمان اسکوربوت شامل مصرف مکمل‌های ویتامین C خوراکی است. معمولاً با دوزهای بالا شروع می‌شود و سپس به تدریج کاهش می‌یابد. علائم معمولاً در عرض چند روز تا چند هفته پس از شروع درمان بهبود می‌یابند. حفظ یک رژیم غذایی غنی از ویتامین C برای جلوگیری از عود بیماری ضروری است.
اهمیت آگاهی از اسکوربوت در دنیای مدرن
اگرچه اسکوربوت در کشورهای توسعه یافته نسبتاً نادر است، اما همچنان اهمیت دارد که آگاهی در مورد آن حفظ شود. گروه‌های آسیب‌پذیر مانند افراد با رژیم غذایی محدود، افراد مسن، افراد مبتلا به سوء تغذیه و برخی شرایط پزشکی همچنان در معرض خطر قرار دارند.
افزایش آگاهی عمومی می‌تواند به تشخیص زودهنگام و درمان سریع‌تر این بیماری کمک کند و از عوارض جدی آن جلوگیری نماید. روز جهانی آگاهی از بیماری اسکوربوت فرصتی ارزشمند برای آموزش مردم در مورد اهمیت ویتامین C، منابع غذایی آن و علائم کمبود آن است. با افزایش آگاهی، می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم که این بیماری قابل پیشگیری در تاریخ باقی نماند.
