دوم ماه می سال 1729 میلادی، مصادف با زادروز یکی از قدرتمندترین و بحث‌برانگیزترین زنان تاریخ روسیه، کاترین دوم، مشهور به کاترین کبیر، است. این امپراتریس که از سال 1762 تا 1796 بر روسیه حکمرانی کرد، دورانی طلایی را برای این کشور رقم زد و با اصلاحات گسترده، فتوحات نظامی و حمایت از هنر و علم، نام خود را در تاریخ روسیه جاودانه ساخت.
کاترین کبیر: امپراتریس روشنگر روسیه در سالروز تولد
دوم ماه می سال 1729 میلادی، مصادف با زادروز یکی از قدرتمندترین و بحث‌برانگیزترین زنان تاریخ روسیه، کاترین دوم، مشهور به کاترین کبیر، است. این امپراتریس که از سال 1762 تا 1796 بر روسیه حکمرانی کرد، دورانی طلایی را برای این کشور رقم زد و با اصلاحات گسترده، فتوحات نظامی و حمایت از هنر و علم، نام خود را در تاریخ روسیه جاودانه ساخت.
از شاهزاده آلمانی تا امپراتریس روسیه
کاترین در ابتدا با نام سوفیا فردریکا آگوستا فون آنهالت-زربست در یک خانواده اشرافی آلمانی متولد شد. سرنوشت او زمانی تغییر کرد که در سال 1744 برای ازدواج با پیتر، وارث تاج و تخت روسیه و نوه پتر کبیر، انتخاب شد. سوفیا با هوش و ذکاوت خود به سرعت زبان روسی و آداب و رسوم دربار را آموخت و با تغییر مذهب به ارتدکس روسی، نام یکاترینا (کاترین) را برای خود برگزید.
ازدواج کاترین با پیتر ناخوشایند و پرتنش بود. پیتر شخصیتی ضعیف و نامتعادل داشت و علاقه‌ای به حکومت نشان نمی‌داد. کاترین که زنی جاه‌طلب و با اراده بود، به تدریج نفوذ خود را در دربار افزایش داد و با جلب حمایت اشراف و گارد سلطنتی، در سال 1762، شش ماه پس از به سلطنت رسیدن پیتر سوم، با یک کودتا او را از قدرت برکنار کرد و خود به عنوان امپراتریس روسیه تاجگذاری کرد.
دوران طلایی حکومت کاترین کبیر: اصلاحات و فتوحات
دوران حکومت کاترین کبیر به عنوان یکی از درخشان‌ترین دوره‌های تاریخ روسیه شناخته می‌شود. او با الهام از ایده‌های عصر روشنگری، اصلاحات گسترده‌ای را در زمینه‌های مختلف به اجرا درآورد:
- اصلاحات اداری و حقوقی: کاترین نظام اداری روسیه را کارآمدتر ساخت و با تدوین “دستورالعمل” (Nakaz)، تلاش کرد تا مبانی یک نظام حقوقی مدرن را در روسیه پایه‌گذاری کند. اگرچه بسیاری از ایده‌های مترقی این دستورالعمل هرگز به طور کامل اجرا نشدند، اما نشان‌دهنده گرایش او به سوی اصول روشنگری بود.
- گسترش قلمرو: کاترین سیاست خارجی فعالی را دنبال کرد و با موفقیت در جنگ‌های متعدد، قلمرو روسیه را به طور چشمگیری گسترش داد. الحاق کریمه، مناطق وسیعی از اوکراین و لهستان به روسیه در زمان او صورت گرفت.
- توسعه اقتصادی و فرهنگی: کاترین به توسعه تجارت و صنعت توجه نشان داد و با حمایت از هنر، علم و آموزش، زمینه را برای شکوفایی فرهنگی در روسیه فراهم کرد. تاسیس آکادمی هنرهای زیبا و کتابخانه عمومی امپراتوری از جمله اقدامات مهم او در این زمینه بود.
- تقویت ارتش و نیروی دریایی: کاترین به نوسازی و تقویت ارتش و نیروی دریایی روسیه اهمیت زیادی داد و این امر به موفقیت‌های نظامی او کمک شایانی کرد.
چهره‌ای بحث‌برانگیز: روشنگری و استبداد
با وجود اصلاحات و دستاوردهای مهم کاترین کبیر، چهره او همواره مورد بحث و بررسی بوده است. منتقدان به ماهیت استبدادی حکومت او، سرکوب شورش‌های دهقانی (مانند شورش پوگاچف) و گسترش نظام سرفداری (بردگی دهقانی) در دوران او اشاره می‌کنند.
اگرچه کاترین با فلاسفه روشنگری مانند ولتر و دیدرو مکاتبه داشت و از ایده‌های آنها الهام می‌گرفت، اما در عمل یک حاکم مطلق بود و قدرت را به شدت متمرکز در دستان خود نگه داشت. گسترش سرفداری در دوران او، برخلاف اصول آزادی و برابری که در عصر روشنگری مطرح می‌شد، به تشدید استثمار دهقانان منجر شد.
میراث کاترین کبیر: زنی در گذر تاریخ
با وجود تناقضات موجود در شخصیت و عملکرد کاترین کبیر، نمی‌توان انکار کرد که او یکی از تاثیرگذارترین حاکمان تاریخ روسیه بوده است. او روسیه را به یک قدرت بزرگ اروپایی تبدیل کرد، اصلاحات مهمی را به اجرا درآورد و زمینه را برای پیشرفت‌های بعدی در این کشور فراهم ساخت.
حمایت او از هنر و علم، چهره فرهنگی روسیه را ارتقا بخشید و فتوحات نظامی او، قلمرو روسیه را به وسعت بی‌سابقه‌ای رساند. کاترین کبیر زنی باهوش، جاه‌طلب و قاطع بود که توانست در عصری که قدرت در دست مردان بود، برای خود جایگاهی ماندگار در تاریخ به ثبت برساند.
در سالروز تولد این امپراتریس قدرتمند، میراث پیچیده و چندوجهی او همچنان مورد مطالعه و بحث قرار می‌گیرد. کاترین کبیر، با تمام نقاط قوت و ضعفش، بی‌شک یکی از چهره‌های کلیدی در شکل‌گیری روسیه مدرن بوده است و یاد او در تاریخ این کشور گرامی داشته می‌شود.
