در یازدهم ذی‌القعده ۱۱۵۱ قمری (۲۴ فوریه ۱۷۳۹ میلادی)، نادرشاه افشار، بنیانگذار سلسلهٔ افشاریه و یکی از بزرگ‌ترین فرماندهان نظامی تاریخ ایران، لشکرکشی عظیم خود به هندوستان را آغاز کرد. این حمله که با هدف تنبیه محمدشاه گورکانی (حاکم وقت هند) و توقف حملات افغان‌های شورشی به مرزهای ایران صورت گرفت، به یکی از مهم‌ترین رویدادهای نظامی قرن هجدهم تبدیل شد و نقشهٔ سیاسی آسیا را دگرگون ساخت.
نادرشاه افشار و لشکرکشی تاریخی به هند: طلوع اقتدار ایران در شبه‌قاره
در یازدهم ذی‌القعده ۱۱۵۱ قمری (۲۴ فوریه ۱۷۳۹ میلادی)، نادرشاه افشار، بنیانگذار سلسلهٔ افشاریه و یکی از بزرگ‌ترین فرماندهان نظامی تاریخ ایران، لشکرکشی عظیم خود به هندوستان را آغاز کرد. این حمله که با هدف تنبیه محمدشاه گورکانی (حاکم وقت هند) و توقف حملات افغان‌های شورشی به مرزهای ایران صورت گرفت، به یکی از مهم‌ترین رویدادهای نظامی قرن هجدهم تبدیل شد و نقشهٔ سیاسی آسیا را دگرگون ساخت.
زمینه‌های حمله: از هرات تا دهلی
پس از سقوط صفویه و هرج‌ومرج در ایران، نادر با بیرون راندن افغان‌ها از اصفهان (۱۷۲۹ م) و یکپارچه کردن ایران، به سوی شرق حرکت کرد. اشرف افغان، حاکم افغان که از سوی هند حمایت می‌شد، پس از شکست به دهلی گریخت. نادرشاه که از پناه دادن هند به دشمنانش خشمگین بود، همچنین می‌خواست با تصرف هند، غنایم جنگی عظیمی به دست آورد تا هزینه‌های جنگ‌های طولانی خود را تأمین کند.
نبرد کَرنال: پیروزی خیره‌کننده در یک روز
در سال ۱۷۳۹ میلادی، نادر با ارتشی مجهز متشکل از ۵۵ هزار سرباز (شامل توپخانه و سواره‌نظام ماهر) به سمت دهلی پیشروی کرد. در مقابل، محمدشاه گورکانی با ارتشی عظیم اما ناهماهنگ از ۳۰۰ هزار نفر (شامل فیل‌های جنگی و سربازان نامنظم) به مقابله برخاست.
نبرد تعیین‌کننده در کَرنال (شمال دهلی) روی داد. نادر با تاکتیک‌های برق‌آسا و استفاده از تحرک بالای سواره‌نظام، خطوط دفاعی هند را در هم شکست. جنگ تنها یک روز طول کشید و با پیروزی قاطع ایران پایان یافت. محمدشاه تسلیم شد و نادر در ۲۰ مارس ۱۷۳۹ به دهلی وارد شد.
فتح دهلی و غنایم افسانه‌ای
فتح دهلی نقطهٔ اوج قدرت نظامی نادر بود. او کاخ‌های گورکانیان را تصرف کرد و گنجینه‌های افسانه‌ای هند، از جمله تخت طاووس و الماس کوه‌نور، به غنیمت گرفته شد. برآوردها نشان می‌دهد که نادر حدود ۷۰۰ میلیون روپیه (معادل نیمی از تولید ناخالص سالانهٔ هند در آن زمان) را به ایران منتقل کرد. این ثروت عظیم برای سال‌ها اقتصاد ایران را تقویت کرد.
پیامدهای حمله: افول گورکانیان و ظهور افشاریه
- تضعیف امپراتوری مغول: این حمله ضربه‌ای مهلک به گورکانیان وارد کرد و راه را برای تسلط انگلیسی‌ها بر هند باز کرد.
- تثبیت قدرت نادر: نادر با این پیروزی به اوج شهرت رسید و ایران را به یکی از قدرت‌های بزرگ جهان تبدیل کرد.
- انتقال ثروت و هنر: بسیاری از هنرمندان و صنعتگران هندی به ایران مهاجرت کردند و تأثیرات فرهنگی عمیقی بر هنر ایرانی گذاشتند.
مرگ نادر و پایان یک دورهٔ طلایی
متأسفانه، پس از بازگشت به ایران، رفتار مستبدانه و سوءظن فزایندهٔ نادر به اطرافیان، باعث شورش‌هایی شد که در نهایت به ترور او در سال ۱۷۴۷ انجامید. با این حال، لشکرکشی او به هند همچنان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین عملیات‌های نظامی تاریخ ایران شناخته می‌شود.
جایگاه نادر در تاریخ
نادرشاه نه‌تنها یک فرماندهٔ نظامی نابغه، بلکه احیاگر عظمت ایران پس از فروپاشی صفویه بود. حملهٔ او به هند نشان داد که ایران هنوز می‌تواند به عنوان یک ابرقدرت در آسیا مطرح باشد. امروز، نام نادرشاه در کنار کوروش و شاه عباس، به‌عنوان یکی از سازندگان تاریخ پرافتخار ایران یاد می‌شود.
پینوشت:
- الماس کوه‌نور که نادر از هند آورد، بعدها به دست انگلیس‌ها افتاد و هم‌اکنون در تاج ملکه بریتانیا نگهداری می‌شود.
- برخی مورخان غربی از نادر به عنوان “ناپلئون شرق” یاد کرده‌اند.
