۲۲ آوریل زاد روز رابرت اوپنهایمر: پدر بمب اتمی و وجدان آشفتهٔ علم مدرن
در ۲۲ آوریل ۱۹۰۴، جولیوس رابرت اوپنهایمر، دانشمند برجستهٔ آمریکایی و چهرهٔ محوری پروژهٔ منهتن، در نیویورک متولد شد. او که به‌عنوان “پدر بمب اتمی” شناخته می‌شود، زندگی پرتناقضی داشت: هم یک نابغهٔ علمی بود و هم انسانی عمیقاً عذاب‌کشیده از پیامدهای اخلاقی اختراع مرگبارش.
سال‌های نخست و شکوفایی علمی
اوپنهایمر در خانواده‌ای ثروتمند و فرهیخته بزرگ شد و از کودکی استعداد خارق‌العاده‌ای در فیزیک و زبان‌های شرقی (از جمله سانسکریت) نشان داد. پس از تحصیل در دانشگاه‌های هاروارد و کمبریج، به‌عنوان استاد فیزیک نظری در مؤسسهٔ فناوری کالیفرنیا (Caltech) و دانشگاه برکلی مشغول به کار شد. تحقیقات او در مکانیک کوانتوم و فیزیک نجومی، او را به یکی از تأثیرگذارترین دانشمندان قرن بیستم تبدیل کرد.
پروژهٔ منهتن و ساخت بمب اتمی
با آغاز جنگ جهانی دوم و نگرانی از ساخت بمب اتمی توسط آلمان نازی، دولت آمریکا پروژهٔ منهتن را برای ساخت اولین سلاح هسته‌ای آغاز کرد. در سال ۱۹۴۲، ژنرال لزلی گروز، اوپنهایمر را به‌عنوان مدیر علمی این پروژه انتخاب کرد. او با گردآوردن برجسته‌ترین فیزیکدانان زمان (از جمله انریکو فرمی و نیلز بور) در لوس آلاموس، در کمتر از سه سال موفق به ساخت بمب اتمی شد.
اولین آزمایش هسته‌ای (ترینیتی، ۱۶ ژوئیه ۱۹۴۵): اوپنهایمر پس از انفجار موفقیت‌آمیز بمب، جملهٔ معروفی از کتاب مقدس را نقل کرد: “اکنون من شده‌ام مرگ، ویرانگر جهان‌ها.”
بمباران هیروشیما و ناگازاکی (۱۹۴۵): اوپنهایمر هرچند از موفقیت علمی پروژه راضی بود، اما پس از ویرانی ژاپن، دچار عذاب وجدان شدیدی شد.
مخالفت با تسلیحات هسته‌ای و قربانی مککارتیسم
پس از جنگ، اوپنهایمر به‌عنوان رئیس کمیسیون انرژی اتمی آمریکا (AEC) به مبارزه با گسترش تسلیحات هسته‌ای پرداخت. او با ساخت بمب هیدروژنی مخالفت کرد و خواستار کنترل بین‌المللی انرژی اتمی شد. اما این مواضع، او را در دوران جو مککارتی و جنگ سرد به‌عنوان “خطر امنیتی” معرفی کرد.
محاکمهٔ اوپنهایمر (۱۹۵۴): دولت آمریکا با استناد به ارتباطات گذشتهٔ او با چپ‌گرایان، مجوز امنیتی او را لغو کرد و او را از سیاست‌گذاری‌های اتمی کنار گذاشت. این رویداد ضربه‌ای بزرگ به حیثیت او وارد آورد.
سال‌های پایانی و میراث پیچیده
اوپنهایمر تا پایان عمر (۱۹۶۷) به تدریس و پژوهش ادامه داد، اما هرگز از بار اخلاقی اختراعش رها نشد. او نماد دوگانگی علم مدرن است: هم می‌تواند پیشرفت‌آفرین باشد و هم ویرانگر.
اوپنهایمر در فرهنگ عامه
فیلم “اوپنهایمر” (۲۰۲۳) به کارگردانی کریستوفر نولان، زندگی پرتنش او را به تصویر کشیده و بحث‌های اخلاقی پیرامون مسئولیت دانشمندان را دوباره زنده کرده است.
نتیجه‌گیری
رابرت اوپنهایمر، همچون پرومتهٔ عصر اتم، آتش هسته‌ای را به بشر هدیه کرد، اما سپس از عواقب آن رنج برد. زندگی او ما را با این پرسش روبرو می‌کند: آیا دانشمندان در قبال استفاده (یا سوءاستفاده) از discoveriesشان مسئولند؟ پاسخ اوپنهایمر، همیشه همراه با اندوه بود.
یادش گرامی باد!
