در ۱۵ می ۱۵۱۶ میلادی (۱۲ اردیبهشت ۸۹۴ خورشیدی)، نیروهای پرتغالی به فرماندهی آلفونسو د آلبرکرک جزیره استراتژیک هرمز را تصرف کردند. این رویداد که تنها ۸ ماه پس از جنگ چالدران رخ داد، ضعف نظامی ایران در حوزه دریایی را آشکار کرد و سرآغاز دورانی از سلطه استعماری اروپاییان بر خلیج فارس شد.

اشغال هرمز توسط پرتغالی‌ها (۱۵۱۶ میلادی): آغاز سلطه اروپاییان بر خلیج فارس

مقدمه

در ۱۵ می ۱۵۱۶ میلادی (۱۲ اردیبهشت ۸۹۴ خورشیدی)، نیروهای پرتغالی به فرماندهی آلفونسو د آلبرکرک جزیره استراتژیک هرمز را تصرف کردند. این رویداد که تنها ۸ ماه پس از جنگ چالدران رخ داد، ضعف نظامی ایران در حوزه دریایی را آشکار کرد و سرآغاز دورانی از سلطه استعماری اروپاییان بر خلیج فارس شد.

زمینه‌های تاریخی اشغال هرمز

موقعیت استراتژیک هرمز

• هرمز در مدخل خلیج فارس قرار داشت و کنترل تجارت ادویه، ابریشم و مروارید را در دست داشت.
• این جزیره به عنوان “کلید خلیج فارس” شناخته می‌شد.

ضعف ایران پس از جنگ چالدران (۱۵۱۴)

• شاه اسماعیل صفوی در جنگ چالدران از عثمانی‌ها شکست خورده بود.
• ایران فاقد نیروی دریایی منظم و توپخانه دریایی بود.
• پرتغالی‌ها از این ضعف استفاده کردند.

چگونگی اشغال هرمز توسط پرتغال

• آلفونسو د آلبرکرک با ۲۶ کشتی جنگی به هرمز حمله کرد.
• حاکم هرمز (سلطان توران شاه) تسلیم شد.
• پرتغالی‌ها قلعه‌ای مستحکم (قلعه پرتغالی‌ها) بنا کردند.
• آنها کنترل تجارت منطقه را به دست گرفتند و به بندر گمبرون (بندرعباس امروزی) نیز دستاندازی کردند.

پیامدهای اشغال هرمز

۱. سلطه اقتصادی پرتغال:

• انحصار تجارت خلیج فارس به مدت ۱۱۰ سال
• اخذ مالیات از کشتی‌های تجاری

۲. تسخیر سایر جزایر:

• تصرف بحرین در ۱۵۲۱
• نفوذ به سواحل جنوبی ایران

۳. واکنش ضعیف صفویه:

• شاه اسماعیل به دلیل نداشتن نیروی دریایی قادر به مقابله نبود.
• این شکست او را “دچار اندوهی عمیق” کرد.

پایان سلطه پرتغال بر هرمز

• در سال ۱۶۲۲ میلادی، شاه عباس صفوی با کمک نیروی دریایی انگلستان (شرکت هند شرقی) هرمز را آزاد کرد.
• امامقلی خان، سردار صفوی، رهبری این عملیات را بر عهده داشت.
• مرکز تجاری منطقه به بندر گمبرون (بندرعباس امروزی) منتقل شد.

تحلیل تاریخی

• اشغال هرمز نشان داد که ایران صفوی به اهمیت نیروی دریایی بی‌توجه بوده است.
• این رویداد آغاز رقابت استعماری در خلیج فارس بین پرتغال، هلند و انگلیس بود.
• آزادسازی هرمز در دوره شاه عباس نشان دهنده هوشمندی دیپلماتیک ایران در استفاده از رقابت‌های اروپاییان بود.

نتیجه‌گیری

اشغال هرمز توسط پرتغالی‌ها نقطه عطفی در تاریخ خلیج فارس بود که:

• ضعف دریایی ایران را آشکار کرد
• سلطه استعماری اروپا بر منطقه را آغاز نمود
• درس تاریخی مهمی درباره اهمیت قدرت دریایی به ایران داد

درس امروز: حفاظت از حاکمیت جزایر ایرانی در خلیج فارس نیازمند توجه مستمر به توان دریایی است.