نهم اردیبهشت سال 1378 خورشیدی، ایران یکی از ستون‌های استوار فرهنگ و ادب خود، استاد سید ذبیح‌الله صفا شهمیرزادی، مشهور به ذبیح‌الله صفا، را از دست داد. شانزدهم اردیبهشت سال 1290 در شهمیرزاد سمنان دیده به جهان گشود و با عمری پربار و تلاش‌های بی‌وقفه، نام خود را به عنوان پژوهشگری برجسته، مترجمی توانا، مصححی دقیق و استاد ممتاز دانشگاه تهران در تاریخ ادبیات ایران جاودانه ساخت. لقب ارزشمند «پدر تاریخ ادبیات ایران» که به او تعلق گرفته، به حق نمایانگر نقش بی‌بدیل و تأثیرگذار او در شناخت و معرفی گستره پهناور ادب فارسی است.
ذبیح‌الله صفا: پدر تاریخ ادبیات ایران و پاسدار گنجینه ادب فارسی
نهم اردیبهشت سال 1378 خورشیدی، ایران یکی از ستون‌های استوار فرهنگ و ادب خود، استاد سید ذبیح‌الله صفا شهمیرزادی، مشهور به ذبیح‌الله صفا، را از دست داد. شانزدهم اردیبهشت سال 1290 در شهمیرزاد سمنان دیده به جهان گشود و با عمری پربار و تلاش‌های بی‌وقفه، نام خود را به عنوان پژوهشگری برجسته، مترجمی توانا، مصححی دقیق و استاد ممتاز دانشگاه تهران در تاریخ ادبیات ایران جاودانه ساخت. لقب ارزشمند «پدر تاریخ ادبیات ایران» که به او تعلق گرفته، به حق نمایانگر نقش بی‌بدیل و تأثیرگذار او در شناخت و معرفی گستره پهناور ادب فارسی است.
ذبیح‌الله صفا، با ذوق سرشار و عشقی عمیق به میراث فرهنگی ایران، تمام عمر خود را وقف تحقیق، تدریس و نگارش در زمینه زبان و ادبیات فارسی نمود. او با تسلطی کم‌نظیر بر متون کهن و درکی عمیق از سیر تحول ادب فارسی، آثار ارزشمندی خلق کرد که همچنان به عنوان منابع اصلی و معتبر در دانشگاه‌ها و محافل علمی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بی‌شک، مهم‌ترین و مشهورترین اثر او، کتاب سترگ «تاریخ ادبیات در ایران» است. این مجموعه چند جلدی، با پژوهشی جامع و دقیق، سیر تحول ادبیات فارسی را از آغاز تا دوران معاصر مورد بررسی قرار می‌دهد و به عنوان دانشنامه‌ای بی‌نظیر در این حوزه شناخته می‌شود. صفا با نظم و دقتی مثال‌زدنی، به معرفی شاعران، نویسندگان، سبک‌های ادبی و رویدادهای مهم فرهنگی در طول تاریخ ایران پرداخته و تصویری روشن و منسجم از این گنجینه ارزشمند ارائه داده است.
دیگر اثر برجسته استاد صفا، کتاب «حماسه‌سرایی در ایران» است. این کتاب نیز با رویکردی پژوهشگرانه و تحلیلی، به بررسی ژانر حماسه در ادب فارسی می‌پردازد و جایگاه والای حماسه‌هایی چون شاهنامه فردوسی را در فرهنگ و هویت ایرانی تبیین می‌کند. تسلط او بر اساطیر و داستان‌های پهلوانی و تحلیل هنرمندانه او از ساختار و محتوای این آثار، «حماسه‌سرایی در ایران» را به اثری مرجع در این زمینه تبدیل کرده است.
علاوه بر تألیفات ماندگار، ذبیح‌الله صفا در زمینه تصحیح متون کهن نیز خدمات شایانی به ادب فارسی نمود. دقت و وسواس او در مقابله نسخ و ارائه متنی پیراسته و قابل اعتماد از آثار کلاسیک، نقش مهمی در حفظ و احیای این میراث گرانبها ایفا کرد. همچنین، او به عنوان مترجمی چیره دست، آثار مهمی را به زبان فارسی برگرداند و از این طریق، پلی میان فرهنگ ایران و دیگر فرهنگ‌های جهان ایجاد کرد.
استاد صفا سال‌ها به تدریس در دانشگاه تهران مشغول بود و با تربیت نسل‌های متعددی از دانشجویان و پژوهشگران، نقش بسزایی در گسترش دانش و علاقه به ادبیات فارسی در میان جوانان ایفا نمود. بیان شیوا، دانش عمیق و تواضع مثال‌زدنی او، از وی چهره‌ای محبوب و مورد احترام در میان دانشجویان و همکاران ساخته بود.
ذبیح‌الله صفا همچنین از جمله نویسندگان اصلی و فعال دانشنامه وزین «ایرانیکا» بود. مشارکت او در این پروژه بین‌المللی، نشان از اعتبار و جایگاه علمی والای او در سطح جهانی دارد. مقالات ارزشمند او در این دانشنامه، به معرفی دقیق و علمی جنبه‌های مختلف فرهنگ و ادب ایران به مخاطبان بین‌المللی کمک شایانی نموده است.
یاد و نام ذبیح‌الله صفا، این پژوهشگر بزرگ، استاد فرزانه و پدر تاریخ ادبیات ایران، همواره در دل دوستداران ادب فارسی زنده خواهد ماند. میراث علمی و فرهنگی او، همچون چراغی فروزان، راهنمای نسل‌های آینده در شناخت و پاسداری از گنجینه بی‌بدیل زبان و ادبیات فارسی خواهد بود. در سالگرد تولد این شخصیت برجسته، یاد و خاطره او را گرامی می‌داریم و به روح بلندش درود می‌فرستیم.
